Latające kleszcze (strzyżak): fakty i mity, jak się bronić

Latające kleszcze to pojęcie, które budzi niepokój u każdego miłośnika leśnych wędrówek, jednak w rzeczywistości kleszcze nie latają. Owady, które pod koniec lata i jesienią masowo atakują w lasach, wplątując się we włosy i boleśnie gryząc, to strzyżaki sarnie.

Pomylenie ich z kleszczami jest powszechne, ale to zupełnie inny rodzaj zagrożenia. Z tego kompleksowego przewodnika dowiesz się, jak odróżnić obu pasożytów, ocenisz realne ryzyko związane z ugryzieniem strzyżaka i poznasz najskuteczniejsze metody ochrony, aby Twoje spacery po lesie znów stały się przyjemnością.

Czy kleszcze latają ?

Nie, kleszcze nie posiadają skrzydeł i nie latają, a owady powszechnie mylone z latającymi kleszczami to w rzeczywistości strzyżaki sarnie – niewielkie, uciążliwe muchówki. Strzyżak sarni ( Lipoptena cervi ) jest pasożytem zewnętrznym, którego głównymi żywicielami są zwierzęta z rodziny jeleniowatych, takie jak sarny, jelenie i łosie. Człowiek stanowi dla niego przypadkowy cel ataku, do którego dochodzi najczęściej podczas przebywania w lesie.

Pomylenie strzyżaka z kleszczem wynika z pewnego podobieństwa w wyglądzie i zachowaniu obu tych stworzeń. Oba są niewielkimi pasożytami, które poszukują żywiciela, aby pożywić się jego krwią. Strzyżak po wylądowaniu na potencjalnej ofierze odrzuca swoje skrzydła i porusza się bardzo szybko, co może przypominać ruchy kleszcza.

Czym dokładnie jest latający kleszcz ?

Latający kleszcz to potoczna nazwa strzyżaka sarniego, który jest owadem z rzędu muchówek, a nie pajęczakiem, jak prawdziwy kleszcz. Ten owad należy do rodziny narzępikowatych (Hippoboscidae) i charakteryzuje się spłaszczonym, skórzastym ciałem oraz mocnymi odnóżami zakończonymi pazurkami, które ułatwiają mu przytwierdzenie się do skóry żywiciela. Strzyżaki są doskonale przystosowane do pasożytniczego trybu życia, co widać w ich budowie i cyklu rozwojowym.

Samica strzyżaka rodzi w pełni rozwinięte larwy, które niemal natychmiast przepoczwarzają się w poczwarki. Te poczwarki spadają na ziemię w leśnej ściółce i tam zimują. Dorosłe, uskrzydlone osobniki wylęgają się masowo w okresie od późnego lata do jesieni, aktywnie poszukując swoich głównych żywicieli.

Rozpoznanie prawdziwej natury tych owadów pozwala na lepsze zrozumienie zagrożeń, jakie niosą, oraz na dobranie odpowiednich metod ochrony.

Teraz, gdy wiesz już, że latające kleszcze to w rzeczywistości strzyżaki, przyjrzyjmy się bliżej ich wyglądowi, abyś bezbłędnie je rozpoznawał.

Jak wygląda strzyżak sarni?

Strzyżak sarni jest małym owadem o długości od 3 do 5 milimetrów, posiadającym płaskie, brązowe ciało i przezroczyste skrzydła, które zrzuca po znalezieniu żywiciela. Jego budowa anatomiczna obejmuje twardy, chitynowy pancerz, który sprawia, że bardzo trudno go rozgnieść palcami. Na głowie znajdują się duże oczy oraz krótki, ale mocny aparat gębowy typu kłująco-ssącego, służący do przebijania skóry i pobierania krwi.

Charakterystyczną cechą strzyżaka są jego silne odnóża, wyposażone w haczykowate pazurki. Dzięki nim owad z niezwykłą zwinnością i siłą przyczepia się do sierści zwierząt lub ludzkich włosów i ubrań. Porusza się przy tym błyskawicznie, co dodatkowo utrudnia jego schwytanie i usunięcie.

Jak odróżnić strzyżaka sarniego od kleszcza pospolitego?

Strzyżaka od kleszcza odróżnisz po liczbie odnóży i obecności skrzydeł – strzyżak jako owad ma sześć nóg i (przynajmniej początkowo) skrzydła, podczas gdy kleszcz to pajęczak z ośmioma nogami, który nigdy nie lata. Kleszcz ma owalny, workowaty odwłok, który znacznie pęcznieje po najedzeniu się krwią, czego nie obserwuje się u strzyżaka. Strzyżak jest znacznie bardziej ruchliwy i zwinny od powolnego kleszcza.

Kolejną różnicą jest sposób ataku. Kleszcz czeka na ofiarę w trawie lub na niskich krzewach i wbija się w skórę w sposób niemal bezbolesny, pozostając w niej przez wiele dni. Strzyżak natomiast aktywnie leci w stronę ofiary, ląduje na niej, a jego ukąszenie jest od razu odczuwalne jako bolesne ukłucie.

Gdzie i kiedy najczęściej występują latające kleszcze?

Latające kleszcze, czyli strzyżaki sarnie, występują masowo od sierpnia do października w wilgotnych lasach liściastych i mieszanych, szczególnie tam, gdzie bytują sarny i jelenie. Ich największą aktywność obserwuje się w ciepłe i bezwietrzne dni, głównie w godzinach popołudniowych. Owady te preferują obszary z gęstym poszyciem leśnym i wysoką wilgotnością.

Strzyżaki często gromadzą się w dużych chmarach, co sprawia, że podczas spaceru po lesie w szczycie ich aktywności można zostać zaatakowanym przez dziesiątki, a nawet setki tych owadów jednocześnie. Unikaj leśnych ścieżek wydeptanych przez zwierzynę, ponieważ tam zagęszczenie pasożytów jest największe. Zwróć uwagę, że strzyżaki są aktywne aż do pierwszych przymrozków, więc zagrożenie z ich strony utrzymuje się dłużej niż w przypadku komarów.

Zrozumienie, gdzie i kiedy strzyżaki są najbardziej aktywne, jest podstawą skutecznej prewencji przed ich uciążliwymi atakami.

Skoro już potrafisz zidentyfikować strzyżaka i wiesz, gdzie go szukać, czas dowiedzieć się, dlaczego w ogóle interesuje go człowiek i jak bolesne jest jego ukąszenie.

Dlaczego strzyżak sarni atakuje ludzi?

Strzyżak sarni atakuje człowieka przez pomyłkę, ponieważ jego sensory reagują na ciepło, ruch i dwutlenek węgla wydychany przez potencjalnego żywiciela, a te sygnały są wspólne dla ludzi i zwierząt. Owad ten nie jest wybredny i w poszukiwaniu posiłku ląduje na każdym większym, poruszającym się i ciepłym obiekcie napotkanym w lesie. Człowiek jest dla niego żywicielem zastępczym i przypadkowym.

Po wylądowaniu strzyżak szybko ocenia, czy trafił na właściwego gospodarza. Chociaż ludzka krew nie jest dla niego optymalnym pożywieniem i nie pozwala mu na rozmnażanie, w sytuacji braku dostępu do jeleniowatych, owad próbuje pobrać krew od człowieka. Jego głównym celem jest przetrwanie do momentu znalezienia docelowego żywiciela.

Czy ugryzienie strzyżaka jest bolesne?

Tak, ugryzienie strzyżaka sarniego jest natychmiast odczuwalne jako ostre i bolesne ukłucie, w przeciwieństwie do niemal bezbolesnego wbicia się kleszcza. Ból wynika z faktu, że owad przebija skórę swoim aparatem gębowym, a jego ślina zawiera substancje drażniące. Reakcja skórna po ugryzieniu jest często bardzo silna i uciążliwa.

W miejscu ukąszenia pojawia się swędząca, twarda i bolesna grudka lub bąbel, który może utrzymywać się na skórze nawet przez kilka tygodni. Reakcja alergiczna na ślinę strzyżaka jest zjawiskiem powszechnym i może prowadzić do powstania silnego stanu zapalnego. Drapanie zmian skórnych zwiększa ryzyko wtórnego zakażenia bakteryjnego.

Jakie objawy mogą wystąpić po ugryzieniu przez latającego kleszcza?

Po ugryzieniu przez latającego kleszcza na skórze pojawia się charakterystyczna, swędząca i bolesna grudka o czerwonawym zabarwieniu, która może utrzymywać się od dwóch do trzech tygodni. U osób wrażliwych może wystąpić silna reakcja alergiczna w postaci rozległego rumienia, obrzęku, a nawet wysypki na całym ciele. Swędzenie jest często bardzo intensywne i trudne do opanowania.

W rzadkich przypadkach, szczególnie u osób wielokrotnie kąsanych przez strzyżaki w przeszłości, reakcja może być jeszcze gwałtowniejsza. Opisano sytuacje, w których po kilku dniach od ukąszenia pojawiały się trudno gojące się zmiany skórne. Utrzymujące się lub nasilające objawy zawsze konsultuj z lekarzem.

Znajomość potencjalnych konsekwencji zdrowotnych ugryzienia jest niezbędna, aby nie bagatelizować zagrożenia, jakie niosą te owady.

Najważniejszą kwestią związaną z pasożytami krwiopijnymi jest ryzyko przenoszenia chorób. Zobaczmy, co na ten temat mówią badania dotyczące strzyżaków.

Czy latające kleszcze przenoszą choroby?

Tak, badania naukowe potwierdziły, że latające kleszcze mogą być nosicielami niektórych patogenów, jednak ryzyko przeniesienia choroby na człowieka jest uznawane za niskie. W ciele strzyżaków sarnich wykryto między innymi bakterie z rodzaju Bartonella oraz Anaplasma phagocytophilum, które mogą wywoływać choroby u ludzi. Bartonella schoenbuchensis to bakteria, która u ludzi może powodować stany zapalne skóry i gorączkę.

Anaplasma phagocytophilum wywołuje z kolei ludzką anaplazmozę granulocytarną – chorobę objawiającą się gorączką, bólami głowy i mięśni. Mimo że te patogeny są obecne w populacji strzyżaków, udokumentowane przypadki transmisji na ludzi są bardzo rzadkie. Pamiętaj jednak, że każde ugryzienie przez pasożyta krwiopijnego wiąże się z potencjalnym ryzykiem infekcji.

Czy strzyżaki są groźniejsze od kleszczy?

Nie, strzyżaki sarnie są uznawane za mniej groźne od kleszczy, ponieważ ryzyko przeniesienia przez nie chorób na człowieka jest znacznie niższe. Kleszcze są wektorami wielu poważnych chorób, takich jak borelioza z Lyme czy kleszczowe zapalenie mózgu, których transmisja na ludzi jest dobrze udokumentowana i powszechna. Strzyżaki, mimo że mogą przenosić pewne bakterie, nie stanowią tak dużego zagrożenia epidemiologicznego.

Główną uciążliwością związaną ze strzyżakami jest ich masowe występowanie, agresywność w poszukiwaniu żywiciela oraz bolesne i długo utrzymujące się zmiany skórne po ukąszeniu. Mimo to, w porównaniu z potencjalnymi, groźnymi dla życia i zdrowia konsekwencjami chorób odkleszczowych, problem strzyżaków ma charakter bardziej dermatologiczny i alergologiczny niż infekcyjny.

Mając świadomość ryzyka, możesz teraz skupić się na konkretnych działaniach, które zabezpieczą Cię przed atakiem tych uciążliwych owadów.

Prewencja jest najlepszą metodą ochrony. Poniżej znajdziesz praktyczne wskazówki, jak unikać kontaktu z latającymi kleszczami.

Jak skutecznie chronić się przed atakiem latających kleszczy?

Aby skutecznie chronić się przed atakiem latających kleszczy, noś w lesie jasną odzież z długimi rękawami i nogawkami oraz nakrycie głowy. Jasne kolory utrudniają owadom lokalizację celu, a szczelne ubranie stanowi fizyczną barierę uniemożliwiającą im dotarcie do skóry. Wciągnij nogawki spodni w skarpety, a mankiety koszuli zapnij ciasno.

Stosuj repelenty zawierające substancje takie jak DEET lub ikarydyna, aplikując je na ubranie i odsłonięte części ciała. Pamiętaj, że strzyżaki często lądują na głowie i szyi, dlatego dokładnie zabezpiecz te obszary. Po powrocie z lasu natychmiast zdejmij i wytrzep ubranie na zewnątrz, a następnie weź prysznic i dokładnie obejrzyj całe ciało, zwracając szczególną uwagę na linię włosów.

Co zrobić, gdy strzyżak wplącze się we włosy?

Gdy strzyżak wplącze się we włosy, usuń go jak najszybciej za pomocą gęstego grzebienia, ponieważ owad ten porusza się bardzo szybko i mocno czepia się włosów swoimi pazurkami. Wyczesywanie włosów nad wanną lub białym ręcznikiem ułatwi zlokalizowanie i unieszkodliwienie pasożyta. Ze względu na twardy pancerz, strzyżaka trudno jest zgnieść, dlatego najlepiej jest go złapać pęsetą i spuścić w toalecie.

Jeżeli poczujesz łaskotanie lub ruch we włosach podczas pobytu w lesie, reaguj natychmiast. Przeczesanie włosów palcami może nie wystarczyć, ponieważ owad jest płaski i zwinny. Użycie grzebienia jest zdecydowanie najskuteczniejszą metodą pozbycia się intruza, zanim zdąży on dotrzeć do skóry głowy i ugryźć.

Jak postępować po ugryzieniu przez strzyżaka?

Po ugryzieniu przez strzyżaka zdezynfekuj ranę środkiem antyseptycznym, a następnie zastosuj miejscowo żel lub maść o działaniu przeciwhistaminowym i przeciwzapalnym, aby złagodzić świąd i obrzęk. Unikaj drapania ugryzionego miejsca, ponieważ może to prowadzić do uszkodzenia naskórka i nadkażenia bakteryjnego. W przypadku silnego swędzenia możesz zastosować zimne okłady.

Jeśli reakcja na ugryzienie jest bardzo silna – na przykład pojawia się rozległy obrzęk, silne zaczerwienienie, wysypka lub objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka – skonsultuj się z lekarzem. Lekarz może zalecić doustne leki przeciwalergiczne lub w przypadku nadkażenia bakteryjnego – antybiotyk w maści. Poinformuj go o okolicznościach ugryzienia.

Skuteczne preparaty łagodzące skutki ukąszeń owadów znajdziesz w każdej aptece. Tutaj znajdziesz skuteczne repelenty i środki po ukąszeniach na strzyżaki i inne owady leśne.

Wiedza o pierwszej pomocy jest ważna, ale warto też poznać naturalne metody, które mogą wspomóc Twoją ochronę.

Oprócz komercyjnych środków, istnieją również naturalne substancje, które mogą pomóc w odstraszaniu tych natrętnych owadów.

Czy istnieją domowe sposoby na odstraszanie strzyżaków?

Tak, istnieją domowe sposoby na odstraszanie strzyżaków, a najczęściej polega to na stosowaniu olejków eterycznych o intensywnym zapachu, takich jak olejek z mięty pieprzowej, goździkowy, eukaliptusowy czy z drzewa herbacianego. Możesz przygotować spray, mieszając kilkanaście kropel wybranego olejku z wodą i odrobiną alkoholu lub octu jako emulgatora. Taką mieszanką spryskaj ubranie przed wejściem do lasu.

Pamiętaj, że naturalne repelenty mają krótszy czas działania niż ich chemiczne odpowiedniki i wymagają częstszej aplikacji. Ich skuteczność może być również niższa, szczególnie w warunkach masowego występowania owadów. Traktuj je jako wsparcie dla podstawowych metod ochrony, takich jak odpowiedni ubiór.

Czy zwierzęta domowe są narażone na ataki strzyżaków?

Tak, zwierzęta domowe, a w szczególności psy, są często atakowane przez strzyżaki podczas spacerów po lesie. Owady te wplątują się w sierść zwierzęcia i mogą powodować u niego niepokój oraz bolesne ukąszenia, prowadzące do reakcji alergicznych i stanów zapalnych skóry. Psy o gęstej i długiej sierści są szczególnie narażone, ponieważ pasożyty mogą się w niej łatwo ukryć.

Po każdym spacerze w rejonach występowania strzyżaków dokładnie wyczesz i obejrzyj sierść swojego psa. Stosuj preparaty przeciwpasożytnicze przeznaczone dla zwierząt, które odstraszają nie tylko kleszcze, ale również inne owady. W przypadku zauważenia silnej reakcji skórnej u pupila, skonsultuj się z lekarzem weterynarii.

Wiesz już, jak radzić sobie z zagrożeniami podczas leśnych spacerów. Nie zapominaj jednak, że równie groźne kleszcze mogą znajdować się tuż za progiem Twojego domu. Jeśli Twój ogród graniczy z lasem lub łąką, ryzyko jest szczególnie wysokie.

Nie pozwól, by pasożyty zadomowiły się na Twojej posesji. Zamów skuteczne i bezpieczne odkleszczanie. Sprawdź szczegóły oferty na odkleszczanie ogrodów w Warszawie i zadbaj o komfort swoich bliskich.